KRÓLOWA ZOFIA
(SONKA)
1405 - 1461

Powrót

Królowa Polski od 1424 r.
Czwarta żona Władysława Jagiełły.
Matka Władysława III Warneńczyka i Kazimierza IV Jagiellończyka.

Sonka była córką Andrzeja Holszańskiego, kniazia litewskiego i księżnej Aleksandry Druckiej. Przypuszczalnie urodziła się około roku 1405. Miała dwie siostry - starszą Wassylisę i Marię. O dzieciństwie Sonki nic nie wiadomo, poza tym, że ojciec zmarł wcześnie

i wychowywano ją na dworze wuja, księcia Semena Druckiego. Nie posiadała wykształcenia - była niepiśmienna. Gdy zmarła trzecia żona Władysława i nie było następcy tronu intensywnie szukano kandydatki na czwartą żonę. Cesarz Zygmunt Luksemburczyk proponował swą bratową, Ofkę, wdowę po królu czeskim, proponując Śląsk jako wiano. Projekt ten został zaaprobowany przez Radę Królewską i do Zygmunta na dalsze pertraktacje został wysłany Zawisza Czarny. Drugą kandydatkę proponował Jagielle Witold, proponując księżniczkę Holszańską. Ponieważ Zawisza został pojmany przez husytów i nie doszło do kontynuacji rozmów o rękę Ofki, Jagiełło zwrócił się ku propozycji Witolda. Ok. 1420 roku król poznał księżniczki. Po namyśle odrzucił starszą z nich, ponieważ miała "wąsiki", a to świadczyło o jej temperamencie i stary król (miał około 70 lat) "nie śmiał się na nią pokusić". Żoną Władysława Jagiełły miała więc zostać Sonka. 17-letnia panna była wyznania prawosławnego, przyjęła więc katolicyzm i na chrzcie otrzymała imię Zofia. W 1421 roku w Nowogródku odbył się ślub. Nowe małżeństwo króla zaniepokoiło otoczenie młodej następczyni tronu, Jadwigi. Jej narzeczony, Fryderyk, syn elektora brandenburskiego wychowywał się w Polsce i miał władać Polską, o ile nie pojawi się następca tronu .Tak więc od początku Sonka musiała walczyć o swoją pozycję na dworze. Próbowała przede wszystkim uzyskać poparcie Zbigniewa Oleśnickiego, który już wtedy miał silną pozycję na dworze, a z czasem stał się głównym oponentem królowej Zofii i jej rywalem w walce o władzę. Wydaje się, że Zofia pomogła mu w uzyskaniu godności biskupa, dzięki czemu zyskała jego poparcie dla swojej koronacji. W 1424 odbyła się uroczysta koronacja Zofii Holszańskiej, dokonana przez arcybiskupa gnieźnieńskiego. Wzmocniło to pozycję młodej małżonki.
Zofia otoczyła się Polakami, chociaż zawsze miała w swym otoczeniu prawosławnych dworzan. Była ambitna, wytrwała i energiczna, od początku włączyła się w rozgrywki o władzę. Była ładna i wesoła, lubiła się bawić. Niechętny jej Długosz przyznaje, że serce miała "wspaniałe i wzniosłe". Była jednak nadmiernie rozrzutna, po śmierci pozostawiła po sobie znaczne długi. Była impulsywna i w starszym wieku skłonna do gniewu.
W 1424 roku nastąpiło oczekiwane przez wszystkich wydarzenia - królewskiej parze urodził się syn, Władysław. Chrzciny były bardzo uroczyste, niemowlę miało aż 25 ojców chrzestnych, w tym papieża Marcina V. Na miejscu reprezentował ich Zbigniew Oleśnicki. Szczęśliwy ojciec miał 73 lata. Pozycja królewicza w Polsce jednak była niejasna.
Odtąd królowa będzie razem z mężem walczyć o uznanie syna za następcę tronu. Przy okazji sobie pragnęła zapewnić regencję na wypadek śmierci króla. Na tym tle doszło do ostrych starć ze szlachtą, która żądała nowych wolności w zamian za elekcję Władysława na tron. Królewska para próbowała zebrać zwolenników bezwarunkowego uznania królewicza dziedzicznym następcą tronu.
W 1426 roku królowa urodziła drugiego syna, Kazimierza, który jednak wkrótce zmarł. Został pochowany w katedrze krakowskiej. Rok później, w 1427 roku urodził się trzeci syn, także Kazimierz.
Z tym okresem w życiu Zofii wiąże się następny skandal małżeński Jagiełły. Królowa oskarżona została o zdradę. Musiała uroczystą przysięgą oczyścić się z zarzutów, czterech podejrzanych rycerzy siedziało w więzieniu a dwie dworki Zofii poddane zostały torturom. Wydaje się, że afera ta miała podłoże polityczne. Chodziło o zaprzeczenie legalności pochodzenia synów Jagiełły i przekreślenia jego planów dynastycznych, a chciano do tego celu wykorzystać podejrzliwość i zazdrość monarchy. Ostatecznie królowa została oczyszczona z zarzutów, jednak jej autorytet ucierpiał i stosunki między małżonkami już nigdy nie były dobre. Jagiełło przyjął stawiane przez szlachtę warunki (wybór władcy po potwierdzeniu przywilejów). Ustalono, że po jego śmierci wybrany zostanie na króla jeden z jego synów. W 1431 roku zmarła królewna Jadwiga. Pojawiły się podejrzenia, że przyczyniła się do tego Sonka, jednak nie zostały one potwierdzone. W 1434 roku zmarł Władysław Jagiełło. Zofia miała 29 lat, a ich synowie 10 i 7. Władysław został wybrany królem, jednak regencję sprawować miała Rada Królewska. Polityczna rola królowej była niewielka, dominującą postacią w państwie był Oleśnicki. Po śmierci syna Władysława pod Warną, Zofia aktywnie uczestniczyła w pertraktacjach dotyczących korony polskiej, między szlachtą a drugim synem, Kazimierzem, władającym na Litwie. Z chwilą wstąpienia na tron polski młodszego syna, pozycja królowej wdowy uległa znacznej poprawie. Kazimierz kochał matkę i szukał jej towarzystwa, co nie znaczy, że ulegał jej woli. Do sporu między nimi doszło np. w sprawie przyłączenia Wołynia do Korony, czemu Kazimierz był przeciwny.
Królowa Zofia, mimo że była niepiśmienna ma znaczne zasługi dla kultury polskiej. Była protektorką Akademii Krakowskiej, na jej polecenie przetłumaczono po raz pierwszy na jęz. polski Biblię. Biblia królowej Zofii stanowi najobszerniejszy, zachowany zabytek średniowiecznej polszczyzny. Zofia była też fundatorką kaplicy Świętej Trójcy przy katedrze wawelskiej oraz słynnego nagrobka męża. Królowa doczekała narodzin czwartego wnuka i w 1461 roku zmarła w wieku 56 lat. Pochowana została w ufundowanej przez siebie kaplicy Świętej Trójcy w katedrze na Wawelu.